« Viparyaya και Vikalpa ή αλλιώς όταν βλέπεις αυτό που έχεις ανάγκη να δεις».

Εγώ προσωπικά είμαι από αυτούς που από την πρώτη κιόλας στιγμή αποφάσισα ότι θα εμβολιαστώ, χωρίς κανένα αίσθημα φόβου, αμφιβολίας, δυσπιστίας και αρνητισμού. Δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι κάποιος προσπαθεί να μου επιβάλει κάτι επικίνδυνα παράλογο τόσο για την δίκη μου υγεία όσο και του κοινωνικού συνόλου. Από την πρώτη στιγμή όμως υπερασπίζομαι το δικαίωμα των συνανθρώπων μου να μην επιθυμούν να εμβολιαστούν για τους δικούς τους προσωπικούς λόγους, παρολαυτα όμως η διασπορά αναληθών, ανυπόγραφων, αντιεπιστημονικών και πολλές φορές επικίνδυνων ιδεών, νέων και ιστοριών με εξοργίζει όσο γιόγκα και αν κάνω σε καθημερινή βάση πια.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ έλεγε πως: «Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης, και οι περισσότεροι άνθρωποι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης». Και νομίζω πως αυτή του η φράση ίσως συνοψίζει όλες εκείνες τις αντίθετες γνώμες που ακούγονται πια τόσο έντονα.

Μέσα από την φιλοσοφία της γιόγκα, και πιο συγκεκριμένα από τον πλούτο γνώσης που μας προσφέρουν τα Yoga Sutras, μπορούμε ίσως να συναντήσουμε κάποιες ενοιες που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε αυτές τις συμπεριφορές. Εκεί λοιπόν συναντάμε τα λεγόμενα Vrttis (1.05), όπου μεταφράζονται ως διακυμάνσεις του νου. Αυτές από μόνες τους, ανάλογα πως θα τις  χειριστείς, θα μπορούσαν να είναι ευεργετικές ή καταστροφικές, να σε βοηθήσουν να κατανοήσεις ή να σου προκαλέσουν μια ολοκληρωτική ανικανότητα κατανόησης των πραγμάτων όπως πραγματικά είναι.

Αυτές όμως που ξεχωρίζουν πολύ έντονα πια και ειδικά από τότε που άρχισε η πανδημία του COVID-19, είναι η Viparaya (1.08)και η Vikalpa (1.09).Η πρώτη μεταφράζεται ως Παρερμήνευση και η δεύτερη ως Φαντασία. Η Viparaya, δεν είναι τίποτα άλλο από την εσφαλμένη αντίληψη ενός αντικειμένου, η οποία διαρκεί μέχρι οι καταστάσεις να αποκαλύψουν την αληθινή φύση του αντικειμένου. Ενώ η Vikalpa, είναι η αντίληψη ενός αντικειμένου μέσα από τα λόγια ή αλλα εκφραστικά μέσα, ακόμη και αν το αντικείμενο δεν υπάρχει.*

Εδώ έρχεται η σανσκριτική λέξη Viparyaya, για να μας φωτίσει λίγο τον δρόμο και μέσα από την γιογκικη φιλοσοφία ίσως βρούμε τι είναι αυτό που μας κάνει να συζητάμε συνέχεια για θέματα που δεν κατέχουμε και να σπέρνουμε συνωμοσίες κατά τις ανθρωπότητας; Viparyaya, σημαίνει η λανθασμένη γνώση, και θα την περιγράφαμε σαν εκείνη την πνευματική διαδικασία όπου καταλήγουμε σε ένα ψευδές συμπέρασμα από παραπλανητικές γνώσεις πάνω στο αντικείμενο που μελετάμε. Είναι όλες εκείνες οι γνώσεις που λαμβάνουμε, όπου όχι μόνο δεν είναι συμβατές με την πραγματικότητα αλλά δεν έχουν καμία απόλυτως επιστημονική βάση. Το παράδειγμα απλό για να κατανοήσουμε την ετυμολογία της λέξης: Αν δούμε έναν άνθρωπο στον δρόμο με γυναικεία ρούχα, θα είμαστε σίγουροι κατά πάσα πιθανότητα ότι είναι γυναίκα, μόνο και μόνο από το ντύσιμο του. Αυτή η λανθασμένη - χωρίς βαθύτερη αντικειμενική έρευνα- γνώση μας οδηγεί πάντα σε λάθος συμπεράσματα.

Ο Patanjali διαχωρίζει την διαφορά ανάμεσα στην Viparyaya (λανθασμένη γνώση)και την διακύμανση του νου που ονομάζεται vikalpa (φαντασία). Το μυαλό είναι ικανό να αντιληφθεί κάτι λανθασμένα αφού πρώτα «σκεπάσει» την σωστή γνώση με μια «κουβέρτα» σύγχυσης. Με αυτόν τον τρόπο όταν η σωστή γνώση δεν είναι πια εμφανής, το μυαλό μας επιβιώνει με εκείνες τις γνώσεις που είναι ακρως αντίθετες. Η λύση απλή, μα ταυτόχρονα δύσκολη : αφαίρεσε την κουβέρτα της άγνοιας και της σύγχυσης, και η πραγματική γνώση είναι μπροστά σου.

Η λάθος γνώση είναι συνήθως προϊόν μιας διπλής διαδικασίας: της Άρνησης και της Προβολής. Με λίγα λόγια, για να αποδεχτείς ένα σκοινί σαν φίδι, πρέπει πρώτα να αρνηθείς την ύπαρξη του και στη συνέχεια να προβάλεις ένα φίδι στην θέση του. Και όλη αυτή η διαδικασία που εμπεριέχει μέσα της την Viparyaya (λανθασμένη γνώση) και την vikalpa (φαντασία), ονομάζεται avidyā (άγνοια). Ίσως, αν διώξουμε μακριά την σύγχυση δούμε το σκοινί και το φίδι εξαφανιστεί.

Δυστυχώς πολλοί από εμάς μπερδεύουμε αυτά τα βαθιά νοήματα με την απλή φαντασία. Μα η φαντασία είναι ξεκάθαρα μια προβολή του μυαλού και δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Συνήθως, τα ασταθή και αδύναμα μυαλά, σπαταλάνε χρόνο και ενέργεια σε ζοφερές απόψεις που είτε είναι λανθασμένες ή αποκτήματα της φαντασίας.

Ο βαθύτερος σκοπός τις γιόγκα είναι να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε την νοητική μας ενέργεια και να την χρησιμοποιήσουμε έτσι ώστε να μας αποκαλυφθούν οι πραγματικές διαστάσεις της ζωής μας. Πρώτου όμως ο επίδοξος γιογκι κατακτήσει αυτόν τον γαλήνιο νου, το μυαλό του πρέπει να βρίσκεται σε μια συνεχή εγρήγορση, για αυτό τον λόγο το πρώτο βήμα στην γιόγκα, είναι η απόλυτη καθαρότητα του νου από τις ενοχλητικές εντάσεις. Όταν πια όλοι μας θα έχουμε ξεπεράσει τις επιδοκιμαστικές κριτικές στους άλλους, την αυτό- λογοκρισία, τα ψεύδη και χωρίς έρευνα συμπεράσματα και τις φαντασιοπληξίες, θα είμαστε ένα βήμα πιο κοντά στον ανώτερο πνευματικό εαυτό μας.

Είναι πλέον φανερό πως τα πάντα αλλάζουν, η καθημερινότητα μας δεν είναι πια η ίδια, ο κόσμος γύρω μας Έχει ήδη αλλάξει. Στα σίγουρα η μεταβατική αυτή περίοδος των αλλαγών δεν είναι ποτέ θετική, δεν είναι άλλωστε ευχάριστες οι αλλαγές, ειδικά για όσους από εμάς ειχαν «βολευτεί» στην προηγούμενη κατάσταση. «Το αύριο ανήκει σε αυτούς που μπορούν να ακούσουν ότι έρχεται» μας λέει ο εκκεντρικός ποπ ημίθεος David Bowie, επιθυμώντας να τονίσει πως όλοι μπορούμε να προσαρμοστούμε αρκεί να αφουγκραστούμε σαν ευαίσθητοι σεισμογράφοι τις αλλαγές που γίνονται γύρω μας.

Δεν αξίζει να αναφέρουμε ξανά το τετριμμένο Μότο των ημερών : Πέρναμε δύσκολες στιγμές. Αξίζει όμως να αναφερθούμε στο γιατί ζούμε τέτοιες καταστάσεις και γιατί ενώ είχαμε την ευκαιρία να το ξεπεράσουμε, αντιθέτως συμβάλαμε στην διαιώνιση αυτής της θλιβερής κατάστασης.

Η φιλοσοφία της Yoga είναι εδώ και το υπέροχο «Τραγούδι του Θεού»* στον στίχο III.25 μας λέει όσο πιο ξεκάθαρα μπορεί τον λόγο που ήρθαν εδώ τα πράγματα:

«Οι αδαείς εργάζονται για δικό τους όφελος, Άρτζουνα- οι σοφοί εργάζονται για το ανώτερο όφελος της ανθρωπότητας, δίχως να σκέφτονται τον εαυτό τους».

Πόσοι από εμάς θελουμε πραγματικά να είμαστε στην θέση των Σοφών, μα η καθημερινότητας μας, μας διαψεύδει και μας τοποθετεί στην πρώτη θέση των ανίδεων ; Πόσες φορές πραγματικά έχουμε εργαστεί για το όφελος της ανθρωπότητας; Και όχι για προσωπικούς ή πολιτικούς στόχους; Πόσες φορές έχουμε βάλει πραγματικά το ανθρώπινο όφελος πάνω από όλα, μακριά από προσωπικές πεποιθήσεις, πιστεύω και γνώμες ;

Ίσως έφτασε επιτέλους η ευκαιρία να εργαστούμε - ο καθένας από το πόστο του- για το όφελος της ανθρωπότητας, για τα αυριανά παιδιά, για όλα τα πλάσματα αυτού του κόσμου που έχουν δικαίωμα να ζουν ελεύθερα και ευτιχισμένα ... όπως θα έπρεπε να ήμασταν εμείς αυτή την στιγμή, αλλά κάτι πήγε στραβά...

Παναγιωτης Κοντογιωργος.

* Αποσπάσματα από το βιβλίο «Τα φιλοσοφικά κείμενα της Γιόγκα» πρώτος τόμος. Μιχάλης Φιλίνης.

* Η Μπαγκαβάτ Γκίτα, ή Μπαγκαβαντγκίτα (भगवद्गीता), που σημαίνει «Το Θείο Τραγούδι"» είναι ένα από τα σημαντικότερα ιερά κείμενα του Ινδουϊσμού.