“Ο πόλεμος μέσα από τα μάτια της yoga.”

Λένε πως κατά την διάρκεια μιας «μάχης» ο άνθρωπος μπορεί να εκπλαγεί με τις αμέτρητες δυνατότητες του, μιας και μέσα σε ένα πολεμικό σκηνικό «βγαίνει» στην επιφάνεια ο δυνατότερος από τους εαυτούς σου. «Το καθήκον της νίκης είναι η κινητήρια δύναμη σου και αυτό το καθήκον είναι που διαχωρίζει τους δειλούς από τους γενναίους» είχε πει κάποτε ο Αμερικάνος στρατηγός George S Patton.

Μα η λέξη «πόλεμος» μπορεί να έχει διαφορετικό νόημα για κάθε έναν από εμάς, αλλά για τους πιο πολλούς είναι σίγουρα μια λέξη που με το άκουσμα της και μόνο σου παγώνει το αίμα. Παρολαυτα μην ξεχνάμε πως με την κατάλληλη λέξη δίπλα, μπορεί να έχει και ένα ακρως θετικό νόημα, όπως το Πόλεμος για το έγκλημα, Πόλεμος για τα ναρκωτικά, Πόλεμος ενάντια στον καρκίνο ή την τρομοκρατία. Είτε με αρνητική είτε με θετική χροιά, δεν παύει να είναι μια λέξη που «πουλαει» και πολύ συχνά χρησιμοποιείται για να εξάψει την περίεργεια και την φαντασία των πολιτών.

Αν ο πόλεμος είναι μακριά από εμάς τόσο το καλύτερο θα πουν αρκετοί, αυτό όμως δεν μας εμποδίζει από το να γεμίζουμε την καθημερινότητα μας με καθήκον, δράμα, μελόδραμα, θάνατο, θυσία και φυσικά ήρωες. Αυτά είναι και τα πράγματα που μας πάνε συχνά μακριά από τις πραγματικές αιτίες και αποτελέσματα ενός πολέμου. Το πρώτο βήμα για να κάνεις κακό σε ένα άλλο πλάσμα είναι να το διαχωρίσεις από εσένα. Αν είναι κάτι άλλο από εσένα, τότε είναι εύκολο να το πληγώσεις ή να το σκοτώσεις. Άλλωστε πριν από κάθε πόλεμο περνάνε ολόκληροι μήνες με προπαγάνδα για την «διαφορετικότητα» του εχθρού.

Με την πρώτη μάτια, το πνεύμα ενός πολεμιστή και η ψυχή ενός γιογκι, έρχονται σε απόλυτη αντίθεση μιας και οι αξίες και οι δράσεις τους είναι ακρως αντίθετες. Πως μπορεί ένας γιογκι να πολεμήσει; Αφού, η αξία της ahiṃsā( μη άσκηση βίας) αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της γιόγκικης κουλτούρας, και κάθε ενας από εμας αγωνίζεται για το τέλος κάθε μαρτυρίου σε όλα τα έμβια όντα (lokāḥ samasthāḥ sukhino bhavantu).

Παρολα αυτά όμως η μοντέρνα γιόγκα, που οι πιο πολλοί από εμάς εξασκούν, έχει τις ρίζες της στην Ινδική πυγμαχία, ενώ σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες επηρεάστηκε πολύ και η εκπαίδευση του Βρετανικού αυτοκρατορικού στρατού από την εντελώς μιλιταριστική σωματική άσκηση της γιόγκα. Μόνο από τον 18ο αιώνα και μετά άρχισαν να κατηγοριοποιούνται και να εμφανίζονται οι γνωστές σε όλους θέσεις ή πόζες.

Από τις αρχές κιόλας του 16ου αιώνα, στρατιώτες εκπαιδεύονταν με γιόγκα και πειθαρχία (tapas) για να προστατεύσουν τους αυτοκράτορες και τους Ινδούς βασιλιάδες και φυσικά κατέληξαν μισθοφόροι στον Βρετανικό στρατό για να πολεμάνε ενάντια στην νότια Ασία. Η συγγραφέας Wendy Doniger, εξηγεί στο βιβλίο του On Hinduism, ότι εκείνη την εποχή, το να είσαι γιόγκι αυτόματα σήμαινε ότι εκπαιδεύσουν για πολεμιστής. Ακόμη και στις μέρες μας άλλωστε ο στρατος της Ινδίας, έχει αναγεννήσει τον παραδοσιακό τρόπο του πολεμιστή γιόγκι και εκπαιδεύει τον στρατό με γιόγκα.

Πέρα από την στρατιωτική χρήση της γιόγκα , βρίσκουμε και αρκετές αναφορές στην πρακτική της σαν μια επιδίωξη κάθε πολεμιστή , στο αρχαίο ινδικό έπος της Mahābhārata. Στην Bhagavad Gita, όπου περιέχεται μέσα στο έπος, δεν έχει διαλεχτεί τυχαία ο κεντρικός ήρωας που δεν είναι άλλος από έναν πολεμιστή πρίγκιπα που συνομιλεί με τον ίδιο τον θεό, την ώρα της μάχης. Σε πολλές στιγμές μέσα στο ποίημα, θα δει κανείς πως οι γιογκι πρέπει να πειθαρχήσουν και ζήσουν ασκητικά για να αποκτήσουν κάποιες υπερδυνάμεις, ένα δυνατό θείο δώρο ή την απόλυτη απελευθέρωση. Για όλα σχεδόν τα μονοπάτια της γιόγκα, η πειθαρχία και η αυστηρότητα χρειάζεται να εξασκείται ώστε να γευτεί ο γιόγκι τους καρπούς της πρακτικής του. Στα χρόνια όπου δημιουργήθηκε η Mahābhārata, ο ασκητισμός ήταν μια τόσο σκληρή και ιδιαίτερη κατάσταση για κάποιον που πίστευαν πως γινόταν πιο δυνατός ακόμη και από τον θεό και θα έχει την ικανότητα να κάψει ολόκληρο το σύμπαν.

Συντάκτης της Μαχαμπαράτα υπήρξε ο θρυλικός Βυάσα ή Κρίσνα Δβαϊπαγιάνα, που συνέλεξε σκόρπια τμήματα από τους ύμνους και τις μπαλάντες που εξυμνούσαν τα ηρωικά κατορθώματα των ηρώων του έργου, και τέλος δημιούργησε ένα εκπληκτικού μήκος έργο που αριθμούσε γύρω στα 6 εκατομμύρια στίχους. Σήμερα σώζονται περίπου 200.000 στίχοι, αρκετοί για να κάνουν αυτό το έπος το μεγαλύτερο της ανθρώπινης ιστορίας, επτά φορές μεγαλύτερο από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια μαζί. Η Μαχαμπαράτα, που είναι ένας θησαυρός Ινδουιστικής παράδοσης, δεν προσφέρει μόνο θρησκευτικά σύμβολα και στοιχεί για την εξέλιξη των λατρειών της Ινδίας, αλλά συναντάμε σε αυτήν μοναδικούς διαλόγους που έρχονται να συμπληρώσουν το βαθύ εσωτερικό και συμβολικό νόημα όλης της ηρωικής υπόθεσης. Αποκορύφωμα αυτού του υπερβατικού κειμένου είναι το τμήμα της Μπαγκαβάτ Γκιτά, αυτοτελές μέρος του έπους και ένα από τα πιο βαθιά εσωτερικά κείμενα που γράφθηκαν ποτέ.

Η λέξη Μαχαμπαράτα σημαίνει «Μεγάλος πόλεμος» γιατί, όπως στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, η εξιλεωτική πορεία της ανθρωπότητας αλλά και του κάθε όντος στη γη, ολοκληρώνεται μέσω της σύγκρουσης και του πολέμου ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, τη γνώση και την άγνοια, την αρετή και την κακία, το φως και το σκοτάδι.

Η αξία της Bhagavad Gita, τεράστια σε παγκόσμιο επίπεδο αφού μέσα της βρίσκει κάνεις ολόκληρη την γιόγκικη φιλοσοφία και στάση ζωής. Μα δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο πολεμιστής είναι αυτός που είναι κοντά στον θεό και όταν θέλει να τα παρατήσει όλα, με μεγάλη μας έκπληξη ο θεός τον παροτρύνει να συνεχίσει το Dharma του, τον σκοπό της ζωής του, το καθήκον του, που δεν είναι τίποτα άλλο από το να σκοτώνει. Σκοπός του εκείνη την στιγμή είναι να πολεμήσει με ανιδιοτέλεια για το καλό και έναντια στις δυνάμεις του κακού, είτε χάσει είτε κερδίσει δεν έχει καμία σημασία, αφού ο θεός του ζητάει να μην τον νοιάζει το αποτέλεσμα παρά μόνο ο σκοπός.

Το dharma (kṣatriya-dharma) του πολεμιστή είναι να προστατεύσει το καλό, μα πως μπορεί κάνεις να το ξεχωρίσει από το κακό; Και αυτή η διαφορά ήταν που έκανε τον ήρωα πολεμιστή να αγανακτήσει, αφού ειδικά για έναν γιογκι που πιστεύει πως όλα τα πλάσματα είναι ισότιμα παρά τις αμαρτίες τους, είναι δύσκολο να τα διαχωρίσει σε φίλους και εχθρούς.

Ο πολεμιστής γίνεται μέσα από την πρακτική της γιόγκα ένας πνευματικός στρατιώτης με όπλα του την γνώση. Στην Gītā, ο θεός Krishna περιγράφει την γιόγκα ως μέσον για αυτοκυριαρχία και εξέλιξη τόσο στην πράξη ή την απραξία, τόσο στην επιτυχία ή την αποτυχία. Ο γιόγκι είναι ένας ικανότατος πολεμιστής στο πεδίο μάχης της ζωής, οπλισμένος με έναν καθρέφτη και ένα σπαθί. Με το «σπαθί» της γιόγκα, σκοτώνουμε την αμφιβολία του εαυτού και τις καταστροφικές συνήθειες μας αφού μας βοηθά να κατακτήσουμε τους εσωτερικούς μας φόβους.

Με το που καταφέρουμε μια τέτοια ελπιδοφόρα πνευματική νίκη δεν μενει τίποτα άλλο από το να αντιληφθούμε πως τίποτα δεν ήταν έτσι όπως νομίζαμε. Εκεί έρχεται το όπλο του καθρέφτη, όπου μας προτρέπει να αποδεχτούμε τις ευθύνες μας και να αποκτήσουμε έλεγχο του εαυτού μας.

Παναγιώτης Κοντογιωργος

Πηγές :

On Hinduism - Wendy Doniger

Yoga Body: The Origins of Modern Posture Practice - Mark Singleton

Yoga | The Art of Transformation - Debra Diamond

Roots of Yoga - James Mallinson, Mark Singleton

Bhagavad Gītā of the Mahābhārata